"ΑΝΟΙΧΤΟ" ΔΙΑΒΑΣΜΑ

ΣΕΞ, ΔΙΑΣΤΡΟΦΗ ΚΑΙ FROYD... Πολλοί με ρωτάνε αυτές τις ημέρες..."μα τι διαβάζεις επιτέλους;". Είναι δύσκολο να το περιγράψω. Έχει και απαιτεί ενδιαφέρον. Όποιος θέλει να ρίξει μια ματιά όχι μόνο σε ένα μέρος της ύλης του Ανοικτού πανεπιστημίου, αλλά και στις κρυφές αλήθειες των ορμών όπως τις μελέτησε ο πατέρας της ψυχανάλυσης Σ. Φρουντ ας διαβάσει το απόσπασμα που ακολουθεί, από το υπο έκδοση έργο «Ψυχανάλυση και Νεωτερικότητα» του Θάνου Λίποβατς,Καθηγητή Πολιτικής Ψυχολογίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο. Ένα από τα καλύτερα αντικείμενα μελέτης που διδαχτήκαμε στο Ανοιχτό Πανεπιστήμιο. "Σε μια κοινωνία της υπερκατανάλωσης και του υπερθεάματος, στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα, όπου και τα δύο δυναμώνουν τον ναρκισσιστικό ατομικισμό των υποκειμένων, και αυτό μέσα στον ανταγωνισμό ενός αδέσποτου καπιταλισμού, το υπ’αριθμόν ένα αντικείμενο κατανάλωσης έγινε, δίπλα στην πληροφορική διασκέδαση, το σώμα. Το φετίχ του ωραίου, νεανικού, «άφθαρτου», ναρκισσιστικού αντικειμένου της επιθυμίας (κάτι που τα τελευταία χρόνια φθάνει ανοιχτά στην καταστροφικότητα μέσα από την παιδική πορνογραφία). Ετσι κάθε ηθικός φραγμός εξέλειπε: ο μόνος φραγμός είναι το χρήμα, και η ικανότητα απόλαυσης. Εδώ ο Λακάν τονίζει τη δυσφορία μέσα στη μετανεωτερικότητα, όταν δίνει τη φόρμουλα του νέου υπερ-εγώ: «Ν’ απολαμβάνεις με κάθε τρόπο άνευ ορίων». Η προσταγή αυτή είναι ο ορισμός της διαστροφικής επιθυμίας. Φαινομενικά έχει τη μορφή του ηθικού Νόμου στον Καντ, αλλά το κρίσιμο σημείο γίνεται εμφανές όταν ο Λακάν την αντιδιαστέλλει με την ηθική της ψυχανάλυσης: «Να μην παραιτείσαι από την αληθινή επιθυμία σου». Τι σημαίνει αυτό; Αν το υποκείμενο εγκαλείται να επιθυμεί, αυτό γιατί επιθυμεί πάντα στο βαθμό που μιλά και γνωρίζει την έλλειψη, δίχως την τελευταία δεν θα επιθυμούσε τίποτα. Αν έχει νευρωτικές ή διαστροφικές επιθυμίες (όπως όλοι οι άνθρωποι λίγο ή πολύ, και εδώ αφήνει τα ίχνη της η μορφή του πολιτισμού), αυτό οφείλεται στο ότι δεν έχει ανακαλύψει τη αληθινή του επιθυμία, είναι ασυνείδητα εξαρτημένο από την επιθυμία των άλλων (των γονέων, ή των υποκατάστατων). Ο στόχος δεν είναι ν’ απολαμβάνει ακατάπαυστα, γιατί το υποκείμενο γίνεται έτσι δούλος ενός υπερ-εγώ που το διατάζει γι αυτό. Στη διαστροφή η επιθυμία βραχυκυκλώνεται και συρρικνώνεται στη φετιχοποίηση του Άλλου. Το υποκείμενο δεν βλέπει τον τελευταίο ως ένα ομιλούν, επιθυμούν και πάσχον υποκείμενο, (είναι, όπως και στη νεύρωση, ανίκανο ν’αγαπήσει), αλλά αποκλειστικά ως ένα αντικείμενο προς κατανάλωση μέχρι βασανισμού και εξόντωσης, το οποίο πετά μετά γυρεύοντας ένα άλλο: παράγει έτσι ανθρώπινα σκουπίδια (βλέπε τη χρήση ναρκωτικών) συμπεριλαμβανομένου και του εαυτού του. Όταν αυτή η στάση θεωρείται νομιμοποιημένη από την ιδεολογική χρήση των λέξεων «ελευθερία» και «ανεκτικότητα», τότε αυτές περιοριζόμενες σε μια αφηρημένη, φορμαλιστική ελευθερία, διαγράφουν την έννοια της αλήθειας της επιθυμίας. Έτσι η «πολιτική ορθότητα» εκλογικεύει και νομιμοποιεί τη διαστροφή ως «σεξουαλική απελευθέρωση» και «αυτοπραγμάτωση». Η δυσφορία μέσα στον πολιτισμό είναι για τον Φρόυντ το θεμελιακό σύμπτωμα κάθε πολιτισμού: εδώ μεταφέρει την έννοια του συμπτώματος στο συλλογικό χώρο. Περίοδοι κρίσης στην ιστορία υπήρξαν πολλές, σ’όλες τα υποκείμενα έπασχαν από έντονα, συνειδητά ή ασυνείδητα αισθήματα ενοχής και άγχους (π.χ. ύστερη αρχαιότητα, ύστερος μεσαίωνας, ύστερη νεωτερικότητα). Αυτές τις εποχές διαδέχθηκαν όμως άλλες εποχές που υπήρξαν μια νέα αφετηρία του πολιτισμού. Ο Φρόυντ τονίζει εδώ ότι αν αποδεχθούμε την γενική τάση του πολιτισμού για σχηματισμό όλο και πιο μεγάλων μαζικών, οικονομικών, πολιτικών, πολιτισμικών μονάδων, τότε αυτή η τάση σημαίνει την επικράτηση της ορμής της ζωής, μέσω της ειρηνικής επικοινωνίας και ανταλλαγής ανάμεσα στους ανθρώπους, ενάντια στις δυνάμεις της ορμής του θανάτου, της διάλυσης, του πολέμου. Όμως εδώ υπάρχει και ένα τίμημα: όσο πιο πολλοί άνθρωποι έρχονται σε επαφή μεταξύ τους, τόσο πιο πολύ πρέπει ν’ απωθούν αρχικά τα προϋπάρχοντα αισθήματα φθόνου και έχθρας ανάμεσα τους, εφόσον αναγκάζονται να ενοποιηθούν σε μια νέα μάζα. Το αίσθημα ενοχής μεταδίδεται επίσης από τη μια γενιά στην άλλη, στο βαθμό που οι απόγονοι ασυνείδητα επωμίζονται τα απωθημένα παραπτώματα των προγόνων τους και τις συνέπειες τους. Ωστόσο μετά ανοίγει η δυνατότητα μιας πραγματικής συμφιλίωσης, που απαιτεί μια εύθραυστη και μακρόχρονη συλλογική ψυχική μετουσιωτική διεργασία των αρνητικών αισθημάτων, ξεπερνώντας την απώθηση τους. Αλλά η απώθηση των αρνητικών αισθημάτων εκφράζεται μέσω του συμπτώματος συσσωρευμένης δυσφορίας και ενοχής. Η λύση είναι έτσι πάντα η συνειδητοποίηση και ομολογία των ιδίων αρνητικών τάσεων απέναντι στον Άλλον, δηλ. η αναγνώριση της αλήθειας από όλες τις πλευρές. " «Ψυχανάλυση και Νεωτερικότητα» του Θάνου Λίποβατς,Καθηγητή Πολιτικής Ψυχολογίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο. [υπό έκδοση-2008, στο Κοινωνική Σκέψη και Νεωτερικότητα, Σ. Μ. Κονιόρδος (επιμ.), Αθήνα, Gutnberg.] Πόσο δίκιο είχε ο Φρόυντ όταν έλεγε πως η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΗΔΟΝΗΣ πάντα τιθασεύεται από την ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ.